بۆچی لەگەڵ هەڵکشانی تەمەندا، دەنگیش دەگۆڕێت؟

دیارە پیری، شوێن لەسەر هەموو بەشێکی لەش و قوڕگ و دەنگ دادەنێت، بەڵام بەو شێوەیە نییه کە  پیربوون تاکە هۆکاری گۆڕینی دەنگ بە درێژایی تەمەنمان بێت.

ئەوانەی هۆگری دەنگی گۆرانیبێژێکن، چاک دەزانن لەگەڵ بەساڵاچوونی گۆرانیبێژ، دەنگی دەگۆڕێت و کێش و زوڵاڵی و هێز و بڕکردنەکەی جارانی نامێنێت؛ تەنانەت ئەگەر گۆرانبێژێک لە ژیاندا نەمابێت، کاتێک کە گوێ لە گۆرانییەکانی دەگرینەوە، کاریگەریی هەڵکشانی تەمەن و تێپەڕینی ساڵانی تێدا بەدی دەکەین.

قوڕگی مرۆڤ، کۆمەڵە ژێیەکی تێدایە کە بە زرینگانەوەیان دەنگ بەرهەم دێت؛ ژێدەنگدان بەشێکە لە قوڕگ کە هەوا لێیەوە دەڕوات بەرەو سیپەلاک؛ هەوای ناو سیپەلاک بە ڕێگەی قوڕگدا دێتەوە دەر کە لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی زرینگانەوەی ژێدەنگەکان و بەرهەمهێنانی دەنگ.

ژێدەنگ لە سێ بەشی سەرەکی پێک هاتووە: ماسوولکەی دەنگ، بەستەری دەنگ و پەردەیەکی بەڵغەم کە ڕژێنەکانی تێدایە؛ هەم ژێدەنگەکان لە زەبر دەپارێزێت و هەم تەڕ و شێداریان دەکات.

لە قوڕگدا ١٧ ماسوولکەی دیکەش هەیە کە ژێدەنگەکان گرژ و خاو دەکەنەوە و کێش و هێز و هەوای دەنگ دەگۆڕن.

پێش قۆناخی پێگەیشتن، قوڕگی کچ و کوڕ، جیاوازییەکی وای نییە، بەڵام لە کاتی پێگەیشتندا، هۆرمۆن پێکهاتەی قوڕگ دەگۆڕێت؛ “سێوکەی قوڕگ“ی پیاو لەچاو ژن گەورەتر و ژێدەنگیشی درێژتر دەبێت؛ دوای پێگەیشتن، درێژایی ژێدەنگ لە پیاواندا دەگاتە ١٦ میلیمەتر و لە ژناندا تا ١٠ میلیمەتر درێژ دەبێتەوە .

لە ژناندا ژێدەنگ دوای پێگەیشتن بە ڕێژەی ٢٠-٣٠٪ تەنکتر دەبێتەوە. ژێدەنگی کورت و تەنک، دەنگی ناسکی لێوە دێت، هەر بۆیە ژن دەنگی ناسکترە لە پیاو. 

تەنانەت دوای تەمەنی پێگەیشتنیش ڕەنگە دەنگ بکەوێتە بەر کاریگەریی هۆرمۆنەکان؛ بۆ نموونە: لەوانەیە دەنگی ژن بە گوێرەی قۆناخی سووڕی مانگانەی جیاواز بێت؛ دەنگ لە قۆناخی هێلکەترووکاندا خۆشتر دەبێت، چونکە لەو قۆناخەدا ڕژێنەکان بەڵغەمێکی زۆر دەردەدەن و ژێدەنگەکان جوان دەخووسێن و بە ئیسراحەت دەزرنگێنەوە.

بە گوێرەی لێکۆڵینەوەیەک، ئەو خانمانەی حەبی بەرگیری (دژەدووگیانبوون) دەخۆن، شێوازی دەنگیان زۆر ناگۆڕێت، چونکە ئەو حەبە هێلکەدان ڕادەگرێت.

لەگەڵ هەڵکشان و داکشانی هۆرمۆنی ژنانە لە پێش سووڕی مانگانەدا ژێدەنگ ڕەق دادەگەڕێت؛ لە شەستەکانی سەدەی ڕابردوودا، کەسانی ئۆپێراچڕ لەو ڕۆژانەدا پشوویان پێ دەدرا کە پێی دەگوترا “جەژنۆکە“، بۆ ئەوەی قوڕگیان ماندوو نەبێت و دەنگیان نەکەوێت؛ جگە لەوەش، لەبەر ئەوەی ژێدەنگی ژن تەنکترە، لە ژێدەنگی پیاوان ناسکترە و زووتر دەکەوێت، هەر بۆیە پاراستنێکی زیاتری دەوێت.