لێکۆڵینەوە لەسەر ١٨٣٨٥ سەگ دەریخست کە باشبوونی ڕەفتاری سەگێک تەنیا لە ٩%ی کاتەکاندا پەیوەندیی ڕاستەوخۆی بە نەژاد و ڕەچەڵەکی ئەو سەگەوە هەیە. “ئێلینۆر کارڵسۆن” لێکۆڵەری جینەتیک دەڵێت: زۆربەی ڕەفتارەکان لەناو زۆرینەی ڕەچەڵەکەکان هاوبەشە و ئێمە نەمانتوانی جیاوازییەک بدۆزینەوە. بۆ نموونە: لووراندن یان کایەکردن. لە لایەکی دیکەوە، ئەگەر لەگەڵ کەسێک کە ٨ سەگ لە یەک ڕەچەڵەکی زیاتر بخوێنەوە…
کاتێک زەردێنەی هێلکە پێک دێت، لەنێو سپێنەکەدا دەسووڕێت و لەم پرۆسەیەدا لە سەر و خوارەوەی هێلکەکە ئەم ڕیشاڵە پڕۆتینییانە ساز دەبن کە بە زمانی زانستی پێی دەڵێن: چاڵازای (Chalazae).
ئاسەوارەکانی یەکەم دەستتێوەردانەکانی مرۆڤ لە جەستەی نەخۆشێک بۆ کەمکردنەوەی ئێش و ئازاری ئەو، هەرچەند بۆ مرۆڤی ئەمڕۆ بێزارکەرە بەڵام بنەمای زانستی پزیشکی لەوێوە سەرچاوە دەگرێت.
کۆمەڵێک لە توێژەرانی زانکۆکانی هێڵسینکی و ئۆڤیدۆ و ساسێکس، بە کەڵکوەرگرتن لە تەکنیکێکی هەڵکەوتوو لە بیردۆزیی ڕیشاڵە بە ناوی دووانەی هۆڵۆگڕافیک هەڵمەتیان بۆ ئەم گرفتە بردووە.
ئەم ڕێکارە دەتوانێت جێگرەوەیەکی باش بێت بۆ ماددە کیمیاییە مەترسیدارەکان کە بە مەبەستی ئاوارتنی میکڕۆپلاستیکەکان دەڕژێنرێنە ناو ئاوەڕۆکان.
سانۆلومینێسنس، دیاردەیەکە کە تێیدا بڵقە بچووکەکان کە بە کەڵکوەرگرتن لە شەپۆلی سەروودەنگ لەناو تراوێکدا پێک هاتوون و لە جێی خۆیان بەبێ جووڵە ڕاگیراون، تێک دەڕووخێن کە لە ئاکامدا تەنۆلکەی ڕووناکی یان فۆتۆن پێک دێت.
بەکتریاکان بە بۆنەی داشکاندنی لاکتۆز بۆ سازکردنی ماست ناسراون. ئێستا توێژەران لە زانکۆی “نۆڕس وێستڕن” و زانکۆی “لانزا تێک” لە بەکتریاکان بۆ داشکاندنی دیۆکسایدی کاربۆن بۆ سازکردنی ماددەی کیمیاییی پیشەییی بەنرخ کەڵک وەردەگرن.
مانفرێد شتاینەر، لە دایکبووی ڤیەننا، قوتابییەکی ئاسایی نییه. ئەو لە تەمەنی ٨٩ ساڵیدا لە زانستگەی (براون)ی ڕۆدایلەندی ئەمریکا دوکتۆرای خۆی لە بواری فیزیکدا تەواو کرد و ئێستاش خەریکی نووسینی بابەتێکە لەسەر تێزی دوکتۆراکەی.
زۆربەی هەورە مولکولییە مەزنەکان (بەکورتی ه.م.م ) لە کاکێشانی ڕیی شیری و لە نێوان ١١٠٠٠ بۆ ٢٤٠٠٠ ساڵی تیشکییەوە دوور لە ناوەندی کاکێشانن و نزیکی هەموویان لەسەر توێی سەرەکین.
ئەم خەڵاته بە هۆی ” شوێندانەریی سەرسەختانە و دڵسۆزانەی ئەو له بەرهەمەکانی کۆڵۆنیزم و بەسەرهاتی پەنابەران لە ناو کلتوورەکان و وڵاتەکان” پێی بەخشرا.