بزن له یەکەمین گیانلەبەرانێک بوو که مرۆڤ توانی کەوی بکات و بیکات به ئاژەڵ. لەم دواییەدا، گرووپێک لە زانایانی کەونارناسیی لە وڵاتانی دنیا و لەوان ئێران، ئاکامی لێکۆڵینەوەیەکی سەرنجڕاکێشیان بڵاو کردەوە. ئاسەوارە دۆزراوەکان له دوو شوێنی مێژوویی “گەنج دەڕە” له نزیک شاری هەرسینی پارێزگای کرماشان و “گردی عەبدولحوسێن” له نزیک شاری نەهاوەندی پارێزگای لۆڕستان لە زیاتر بخوێنەوە…
١. کۆنکرێت ئەو مادەیە کە دوای ئاو مرۆڤ زیاترین کەڵکی لێ وەردەگرێت. ٢. بەپێی ڕێژەی مرۆڤەکان بۆ هەر کەس له ساڵێکدا ٣ تۆن کۆنکرێت بەکار دەهێنرێت. ٣. ساڵانه لە سەرانسەری جیهاندا بیست ملیار تۆن کۆنکرێت به کار دەهێنرێت که نیوەی ئەو ڕێژەیە بەشی وڵاتی چینه. ٤. لە ڕووی مێژووییشەوە میسرییەکان بۆ دروستکردنی هەرەمەکانی گیزا و هەروەها زیاتر بخوێنەوە…
زانایان دەڵێن لە توێژینەوەیەکی نوێدا دی. ئێن. ئەیی بەکتریای نێو دەمی نیاندرتاڵەکان، مرۆڤە ژیرەکانی دە هەزار ساڵ لەمەوپێش، شامپانزەکان، گۆریلاکان و مەیموونەکانیان تاوتوێ کردووە. توێژەران چەندین ملیار بەکتریای مردوویان تاوتوێ کردووە کە لەسەر ددانی ١٢٤ کەس بەجێ ماوە. یەکێکیان نیاندرتاڵێکی سەد هەزار ساڵە بوو. میکرۆبیۆمی نێو دەمی ئەم نیاندرتاڵە کۆنترین میکرۆبیۆمێکی دەمییە کە تاوەکوو ئێستا زیاتر بخوێنەوە…
ساڵی ۲۰۹۲ە. کەسێکی ۱۱۸ ساڵە بە نێوی ″نیمۆ″ دوایین مرۆڤی سەر زەوییە کە بە هۆی پیرییەوە دەمرێت، چونکە مرۆڤەکانی تر بە هۆی پێشکەوتنی زانستە پزیشکییەکانەوە نەمرن و بۆ هەمیشە دەژین. ڕۆژنامەنووسێک لەگەڵ نیمۆ وتووێژ دەکات تاکوو نیمۆ چیرۆکی ژیانی خۆی بۆ بگێڕێتەوە. بەڵام وا دەردەکەوێت کە چیرۆکی ژیانی نیمۆ چیرۆکی چەندین ژیانی هاوتەریبە. ″جارید لێتۆ″ زیاتر بخوێنەوە…
– ۲۳ی مەی ڕۆژی جیهانیی کیسەڵە – فۆسیلی کیسەڵێک دۆزراوەتەوە کە تەمەنی دەگەڕێتەوە بۆ ۲۲۰ ملیۆن ساڵ لەمەوپێش. – لە ساڵی ١٩٦٨دا ڕووسیا دوو کیسەڵی ناردە بۆشایی ئاسمان. – هەندێک لە کیسەڵەکان تاوەکوو تەمەنی ٥٠ ساڵی بە قۆناخی پێگەیشتنی سێکسی ناگەن. – درێژیی کیسەڵی گالاپاگۆس ۱۸۳ سەنتیمەتر و کێشی ٢٦٠ کیلۆگرامه. – قەپێلکی کیسەڵ لە زیاتر بخوێنەوە…
کۆسەکان بەوە ناسراون کە دەتوانن هەزاران کیلۆمەتر ڕێ بپێون. بەڵام شتێک کە هێشتا به ڕوونی دیار نییه ئەوەیە کە چۆن ڕێگەی خۆیان دەگرنه پێش و دەگەنه ئاکامی خۆیان؟ لەم دواییانەدا، تاقیکارییەکی سەرنجڕاکێش کراوه و تێیدا به کەڵکوەرگرتن له مەیدانی موگناتیسی له دەوری گۆمێک که کۆسەی تێدایە چەن خاڵی گەورەیان بۆ ڕوون بووەتەوە. (نەهەنگی شین گەورەترین زیاتر بخوێنەوە…
بە ماچێکی ۱۰ چرکەیی ۸۰ ملیۆن بەکتریا دەگوازنەوە بۆ نێو دەمی خۆشەویستەکەتان توێژەران لە توێژینەوەیەکدا بەم ئاکامە گەیشتوون کە لە ماچی نێوان کەپڵەکاندا بڕێکی زۆری بەکتریا دەگوازرێتەوە بۆ نێو دەمی یەکدی. ئەم بەکتریاگەلە زۆر جار مەترسییەکی ئەوتۆیان نییە و سوودیان هەیە بۆ تەندروستیی مرۆڤ. توێژەران لەم توێژینەوەدا داوایان لە بەشداربووان کرد کە خواردنەوەیەک بخۆنەوە کە زیاتر بخوێنەوە…
خاڵی کوێر ناوچەیەک لە تۆڕی چاوی مرۆڤە کە لەوێدا هیچ وەرگرێکی ڕووناکی بوونی نییە. کەواتە هەر وێنەیەک کە بکەوێتە سەر ئەم ناوچەوە، نابینرێت. دەماری بینایی کە لە ڕێگەیەکدا بەرەوە مێشک دەڕوات، لەم ناوچەدا لە چاو دەچێتە دەرەوە. ئەمە خاڵی کوێری ئێوەیە. بۆ دۆزینەوەی خاڵی کوێری چاوی خۆتان سەیری ئەم وێنەیە بکەن و خاڵەکانی خوارەوە جێبەجێ زیاتر بخوێنەوە…
“داهێنەری” دەتوانێت هۆکاری زاڵبوونی هۆمۆ ساپیێنس بەسەر چەشنەکانی دیکەدا (وەکوو نیاندرتاڵەکان و شامپانزەکان) بێت. بیرۆکەی ″داهێنەری″ ماوەیەکی زۆرە کە باسی لێ دەکرێت بەڵام تاکوو ئێستا ئێمە نازانین کە نیاندرتاڵەکان چەندە داهێنەر بوونە، هەر بۆیە سەلماندنی ئەو بیرۆکەیە ئەستەمە. دکتۆر کلۆنینگەر دەڵێت: ئێوە ناتوانن لەگەڵ ئەو چەشنانە قسە بکەن کە لەناو چوونە بۆیە تێگەیشتن لە داهێنەریی زیاتر بخوێنەوە…
چاوخەڵەتێنە، خەڵەتێنەیەکە کە لە ڕێگەی سیستەمی بیناییەوە دروست دەبێت و وا دەردەکەوێت کە جیاوازە لەگەڵ ڕاستی. – چاوخەڵەتێنەی پۆگندۆرف: سەرنج بخەنە سەر هێڵە ڕەشەکە و بەرەو خوار واتە بەرەو هێڵی شین و سوور وەدوای کەون. وا دەردەکەوێت کە لە درێژەی هێڵە شینەکەدایە نەک سوورەکە، بەڵام لە ڕاستیدا لە درێژەی هێڵە سوورەکەدایە. – چاوخەڵەتێنەی ئێبینگهاوس یان زیاتر بخوێنەوە…